RSS

ENERGIA MOTAK

Energia zinetikoa;  Gorputz batek abiaduragaitik duen energia.

Energia potentzial grabitatorioa; Altueraren arabera gorputzak duen energia.( lurraren eta gorputzaren arteko sortzen den energia mota)

Energia potentzial elastikoa; Gorputz elastikoak duten energia mota da.

Energia mekanikoa; Energia potentzial eta zinetikoaren batura. ( zenbat eta masa handiagoa izan gorputzak handiagoa energia zinetikoa eta potentziala

Energia termikoa; Gorputzak bere tenperaturari esker daukan energia mota.

Energia nuklearra; Atomoaren barnean dagoen energia.

Energia kimikoa; Gorputza bere izaeragatik duen energia.( material bizigabean eta bizidunean gertatzen diren erreakzio kimikoetan agertzen da.

Barne energia; Gorputzaren energia termikoa eta kimikoa.

Energia elektrikoa; Elektrizitatearekin lortutako energia da.

Soinu energia; Soinuari dagokion energia.

Argi energia;  Elementu batzuk askatzen duten argiarekin lotutako energia

Energiaren eraldazioa   Gorputz era azkotako energia izan dezake. 
Zinetikoa, termikoa...
Zenbait prozesutan gorputz baten energia alde batetik bestera aldatzen da .
Energiaren transferentzia . Aldaketa hauek gerta dakizkioke gorputz batek, energia kantitate dagokionez:
Energia galde dezake, beste gorputz bati emanez gero
Energi irabaz dezake, beste gorputz batek energia emanez gero






  • Digg
  • Del.icio.us
  • StumbleUpon
  • Reddit
  • RSS

 NAHASTEEN BEREIZTE METODOAK
Utzi nahastea (ur arrea) biltegi edo urtegi batean denbora batez, eta osagai solidoak (astunak) hondora joaten dira. Bereizte metodo horri dekantazioa deitzen zaio.Nahaste oso heterogeneoa sortzen dugu: plastikozko ontziak, burdinazko materialak eskuratzeko.Metodo horri magnetismo deitzen zaio. Hainbat plastiko mota berriro erabilgarria da (urtzea) erabiltzen da kasu honetan nahasteko osagaiak bereizteko. Ur gaziko iturri batetikgatza egin izan dute ia bi mila urtean. Nahastea eremu zabaletan isurtzen da, eta lurrunduz doan neurrian gatza sortzen da.
MATERIAREN PROPIETATEAK
Tamaina definitu duen edozein zatiari  gorputz deitzen zaio zientzian. Gorputz guztiek badituztela hainbat propietate komun eta beste propietate batzuk ere. Propietate orokorren artean hiru garrantzitsu: sartezintaisuna, masa eta bolumena. Propietate bereziak, gogortasuna, elastikotasuna, biskositatea edo likatasuna, hauskortasuna, erregaitasuna,disolbagarritasuna, eroankortasuna, harikortasuna, xaflagarritasuna.
MATERIAREN PROPIETATE OROKORRAK
Materiak baditu berezko hainbat propietate orokor. edozein gorputz berotzen dugunean, dilatatu egiten da, hau da, luzatu. Propietate horri dilatazioa deitzen zaio. Gorputz bat laku batean dagoenean, une eta leku berean ezin daiteke beste bat han egon, materiaren propietate horri sartezintasun deitzen zaio.Masa adierazten digu gorputzak duen materia kantitatea: zenbat eta materia dagoen gorputz horretan. Balantza erabiltzen da neurketak egiteko.
Bolumenak adierazten digu gorputzak zenbat leku okupatzen duen espazioan. Neurtzeko hainbat tresna erabiltzen dira.





MATERIAREN PROPIETATE BEREZIAK
Materia mota guztiek berezkoak dituztenak dira, baina materia mota bakoitzak izaten ditu beste propietate batzuk materia mota hori den bezalakoa egiten duena.

Gogortasuna

Zientzian gogortasuna deitzen zaio gorputz batek beste bati arrastoa egiteko duen gaitasuna.Burdinak egurrari arrastoa egiten dio, beira-ertz batek burdina,diamanteak beirari;diamantea beira baino gogorragoa da, beira burdina baino gogorragoa, burdina egurra baino gogorragoa. Eta aurkako propietateari biguntasuna deitzen zaio.

Elastikotasuna eta plastikotasuna

Elastikotasuna deitzen zaio materiak hasieran zuen forma berriro eskuratzeko duen gaitasuna edo propietateari.Aurkako propietateari plastikotasuna deitzen zaio.Gorputz oso plastikoak erraz aldatzen dute forma, eta ez dute lehengo forma berriro eskuratzen.

biskositatea edo likatasuna

Fluidoetan(likidoetan) bakarrik gertatzen da, hodietatik eta ontzietatik azkar isurtzeko gaitasunari jariokortasuna edo fluidotasuna deitzen zaio eta aurkako propietateari bizkositatea edo likatasuna.
Hauskortasuna

Gorputz bat zatietan apurtzeko duen propietateari deitzen zaio hauskortasuna .Aurkako propietateari zailtasuna edo tenazitatea deitzen zaio.

Disolbagarritasuna
Materiak disolbatzen duen gaiztasunari disolbagarritasuna deitzen zaio.

Materiaren beste hainbat propietate berezi

Substantzia erregaiak erregaitasuna propietate hori ez erregaitza. Harikortasuna,xaflagarritasuna
beroa edo elektrizitatea oso erraz garraiatzen edo eroaten duten materiala arinkortasuna dute.

MATERIAREN EGOERA
Gure hurbilean dugun materiak hiru aspektu izan ohi ditu: solidoa,likidoa edo gasa. Egoera solidoan dauden gorputzek masa dute, forma egonkorra eta presioa eraginez aldatzen ez den bolumena.Egoera likidoan dauden gorputzek masa izaten dute, forma aldakorra eta presioa eraginez ez den bolumena.Gas egoera dauden gorputzek masa dute, forma aldakorra eta presioa eraginez bolumena aldatzen zaie.Jo dezagun materia guztia partikula txiki ikusezinez osatuta dagoela. Egoera solidoan partikula txiki horiek ordenatuta eta elkarrengatik nahiko hurbil daude.Egoera likidoan partikula txiki horiek elkarrengandik ez daude solidoetan bezain hurbil eta gainera, ez daude ordenatuta.Gas egoeran partikula txiki horiek solidoetan eta likidoetan baino urrunago daude elkarrengatik: ez daude batere hurbil.Gainera, partikula horien desordena oso nabarmena da.Unibertsoan materia beste egoera batzuetan ere aurki daiteke . Unibertsoko egoera berezi horietako ezagunena plasma da.
MATERIA

Gure inguruan dagoen guztia materiaz osatuta dago.Masa duen guztian lekua okupatzen duen edozer da materia.


ELIKADURA EDO NUTRIZIO FUNTZIOA

Bizidun guztiok behar ditugu mantenugaiak lortzen ditugu bfuntzio honen bidez. Landareek, adibidez, inguruneko gai ez-organoa (ez bizia) kimikoki eraldatuz eta arnasketaren eta iraizketaren bidez lortzen dituzte mantenugaiak. Elikadura mota horri autotrofo deritze. Animaliek, berriz, beste bizidunak irentsi eta digeritzen dituzte, horretarako arnas aparatua, iraitz aparatua eta zirkulazio aparatua erabiliz. Elikadura mota horri heterotrofo deritzo, hau da, bizidunek beste bizidunen bidez lortzen dituzte elikatzeko gai organikoak.

ELIKA KATEA
Ekosistema bateko bizidunen artean sortzen diren harremanen artean garrantzitsuena elikadura- harremana da.Bizidunek elikatzeko duten moduaren arabera, maila trofikoetan. Maila horiek kate baten antzera lotuta daude, maila bateko bizidunek beste maila bateko bizidunak jaten dituzte elikatzeko. Bizidunen arteko elikadura- harremanari elika-kate deritzo.
DISOLUZIOA

nahaste homogeneoen artean badira erabat bitxiak diren batzuk: DISOLUZIOAK. Gatza eta uraren nahastea disoluzio bat da, disolbatzen den SOLUTU eta disolbatzen duen likidoari DISOLBATZAILEA. Ura disolbatzailea izango da eta gatza solutua. Disoluzio bateko solutua solidoa bada, LURRUNTZEA edota KRISTALIZAZIOA erabiltzen dira osagai solidoa nahastetik bereizteko.

MATERIAREN ALDAKETA KIMIKOAK


Aldaketa kimikoen eraginez subtantziaren izaera aldatu egiten da; hau da: ALDAKETA FISIKOETAN nahasteetako OSAGAIAK BERRESKURATU genitzakeen, ALDAKETA KIMIKOETAN hori ezinezkoa da.

  • Digg
  • Del.icio.us
  • StumbleUpon
  • Reddit
  • RSS

ENERGIA BERRIZTEGARRIA 

Energia berriztagarria iturri naturaletatik sortzen den energia mota da. Energia berriztagarriak asko dira, eta horien artetik gizakiarentzat garrantzitsuenak hauek dira: eguzki-energiahaizeaeuria, itsasaldiak eta bero geotermikoa. Iturri natural hauek, gizakiaren denboraren eskalan agortezinak dira. Ingurumenaren degradazioa, garapen-bidean dauden herrialdeen eta herrialde garatuen arteko desoreka energetikoa eta erregaien aniztasuna, energia berriztagarrien garapena bultzatu duten faktoreak dira.
ENERGIA BERRIZTAGARRI MOTA

  • Eguzki-energia: eguzkitik Lurrera erradiazio elektromagnetiko itxuran iristen den energia mota da. Eguzkia energi iturri agortezina eta berriztagarria da, eta energia termikoa edo elektrizitatea sortzeko erabiltzen da batez ere.
  • Energia eolikoa: haizea erabiliz lortzen den energia da, hau da, aire korronteek sortutako energia zinetikoa erabiliz.
  • Biomasa: Azken urteetan biomasa hitza energia-iturri alternatibo bat adierazteko hasi da erabiltzen. Kasu honetan, erregai modura edo ekoizpen industrialerako erabil daitekeen material biologikoari deitzen zaio biomasa.
  • Energia hidraulikoa: Ibaietako ura da energia honen sortzailea. Ura urtegi batean bilduko da, eta gero, altuera handi batetik erortzen utziko da turbina baten gainera, eta turbina horrek, jiratzean, elektrizitatea sortuko du. Zentral hidraulikoak jartzeko lekurik aproposenak presetako ur-jauziak dira.
  • Itsas energia: Energia lortzeko balio duten hiru itsas fenomeno daude: olatuak, itsasaldiak eta sakontasunaren araberako tenperatura-aldaketak. Hiru fenomeno hauek,elektrizitatea sortzeko erabiltzen dira. Itsas-zentralak soilik itsasaldiak asko mugitzen diren tokietan daude.
  • Energia geotermikoa: Energia geotermikoa (grezierazko geo, "Lurra" eta thermos, "beroa") lur barneko beroaz baliatuz lortzen den energia da. Energia geotermikoa bi modutara erabil daiteke, beroaren jatorriaren funtzioan eta lurzoruaren masa handiak metaturiko beroa aprobetxatuz.
ENERGIA EZ BERRIZTAGARRIA




Energia ez berriztagarriak gizakiok erabiltzen ditugun heinean agortu egiten direnak dira. Beraz amaitu egin ahal dira, eta behin amaituz gero ezin dira berriro lortu. Energia berriztagarriaren guztiz kontrakoa da. Energia mota honek, kantitate finko batean naturan aurkitzen diren energia iturriei erreferentzia egiten dio. Gainera, energia iturri hauek agortzen direnean, ezin dira ordezkatu, horretarako baliagarria den produkzio sistemarik existitzen ez delako.



Bi mota bereizten dira:
  • Erregai fosilak: Hauen artean ikatza, petrolioa eta gas naturala aurkitzen dira. Erregai fosilak zuzenean erre daitezke beroa eta mugimendua lortzeko motoretan, berogailuetan, galdaratan… Hauek elektrizitatea sortzeko ere zentral termikoetan erabili daitezke.
  • Erregai nuklearrak: Hauen artean plutonioa eta uranioa aurki ditzakegu. Elementu kimiko hauek energia sortu dezakete fisio nuklearraren bidez. Energia nuklearra zentral nuklearretan energia sortzeko erabiltzen da.

  • Digg
  • Del.icio.us
  • StumbleUpon
  • Reddit
  • RSS

MATERIA ETA PROPIETATEAK

  • Materia: masa eta bolumena hartzen duen guztia da.
  • Masa: gorputz batek duen materia kantitatea da.
  • Bolumena:gorputz batek hartzen duen espazioa da.

  1. PROPIETATE BEREIZGARRIAK

  • Propietate bereizgarriak esker subtantzia ezberdinen arteko diferentzia egin daiteke.
  • Tenperatura: termometroen bidez neurtzen da.
  • Dentsitatea: masa eta hartzen duen bolumenaren erteko erlazioa da.

  1. MATERIAN GERTZEN DIREN ALDAKETAK

  • Aldaketa fisikoak: materiaren konposizioak berdin jarraitzen du.
  • Aldaketa kimikoak: materiaren konposizioa aldatu egiten da.
  • Oxidazioa:oxigenoaren eraginez, subtantzia bat beste substantzia batean bihurtzen da.
  • Errekuntza: objektu bat erre egiten da.
  • Hartzidura: mikroorganismoek, materia eldatu egitem da.


  1. MATERIAREN EGOERAK 

  • Temperatura igotzea edo jaistean, materiaren egera aldatu egiten da.
  • Hiru egoera daude :
  • SOLIDOA:bolumena eta forma finkoa du,gogorrak eta elastikoak dira.
  • LIKIDOA:forma aldatzen du eta bolumena finkoa du.
  • GASEOSOA:forma eta bolumena aldatzen du.
                                      GASA
       
     KONDENTSAZIOA                               LURRUNTZE


                                        LIKIDOA

SOLIDOTZEA                                           URTZEA


                                    SOLIDOA



  1. NAHASTURAK


  • Entsalada egiten dugunean, nahastura bat egiten ari gara.
  • Entzaladari botatzen diogu jakin bakoitza osagai deritzo.
                                      NAHASTURA

NAHASTE                                              NAHASTE
HETEROGENEOAK                              HOMOGENEOAK

                                                               
               


Osagaiak desberdinduta                                                                                                                                                             Osagaiak desberdindu gabe

  1. MATERIA
  • Materia ikusi, dastatu eta ukitzen da.Materiak espazioa okupatzen du eta pisua du.
  • Bi motako materialak daude: jatorri nahaturaleko materiala eta jatorri eraldatuko materiala.
                                       JATORRIA

NATURALA                                      ERALDATUA



BERRIZTAGARRIA

BERRIZTAEZINA



MATERIAREN EZAUGARRIAK



  • BOLUMENA: materiak hartzen duen espazioa da.
  • MASA: gorputzak duen materia kantitatea da.
  • DENTSITATEA: masaren eta bolumenaren arteko erlazioa.
 NAHASTU
  • Bi gai edo gehiago elkarrekin nahastu edo disolbatu daitezke:
  • NAHASKETA: gai desberdinez osaturik.Adibidez paella.
  • DISOLUZIOA: gai bat edo gehiago likidoarekin nahasturik.





                                 
                                











  • Digg
  • Del.icio.us
  • StumbleUpon
  • Reddit
  • RSS

Txanela LH6

BIG BANG teoria

BIG -BANG teoriaren arabera materia guztiak eztanda egin eta unibertsoan zehar zabaldu eta sakabanatu zen.Horrela galaxia, izarrak eta planeta sistemak sortu ziren .
Hasieran, lurra suzko bola bero eta idor bat zen, urik gabekoa.
Lurraren barruko beroa sumendien jardueran nabaritzen zen . Gas horiek planetaren inguruan geruza lodi eta trinko bat eratu zuten.
Lurraren tenperatura epelduz eta lurrazala hoztuz joan zen.
Gas-geruza hoztu eta lur planetan ur-lurruna kondentzatu zen. Uraren zikloa abiatu zen.


ATMOSFERA ETA ATMOSFERAREN GERUZAK

Lur planeta gasez osatutako geruza batek inguraturik dago ; atmosfera du izena.Naguziki nirogenoz eta oxigenoz osatuta dago. Lurraren atmosfera oso bitxia da. Lurrak Eguzkiarekiko duen kokalekua , batez ere, ezinbestekoa da lurrean bizitza egoteko. Atmosferaren funtzio naguziak hauek dira:

- Bizidunok arnasten dugun oxigenoaren gordailua da.
-Eguzkitik datozen izpi ultramoreetik babezten gaitu.(oso kaltegarriak dira izpi hoiek)
-Lurrazaleko tenperatura aldaketa handiak saihesten ditu: Egunez , eguzki -erradiazioa murrizten du , eta , gauez , gehiegizko bero-galera eragozten du
-Fenomeno metereologiko guztien eragilea ere bada.

ATMOSFERAREN GERUZAK

capas de la atmosfera

Exosfera
Ez dago gasik. zaila da gerusa honek espazioarekin duen muga finkatzea. Espaziorantz urbildu ahala, tenperatura jaizten da
.
Termosfera edo ionosfera
Gas kantitate txikia dago Geruza honetako atomoak elektrizitatez kargatzen dira eta aurora borel izeneko fenomenoak sortzen ditu.

Mesosfera
Gas kantitatea oso txikia da. izar iheskorren eragilea.meteoritoen errekuntza

Estratosfera
Troposferan baino gas gutxiago. Ozono geruza dago hemen, bizidunentzat oso garrantzitzuak dira.

Ozono geruza ,Ozonoz osatutako gerusa mehe batek xurgatzen ditu Eguzkitik datozen izpi ultramoreak.

Troposfera
Atmosferako gas kantitaterik haundiena (85%) berta dago.Eguraldiaren osaera geruza honeta gertatzen da.Bizitzeko eta arnazteko baldintzarik egokienak geruza horretan daude.

LURRAREN GERUZAK




Beroak eta presioak , lurraren barne egitura baldintzatzen dute eta hainbat geruzetan banatzen dute barne egitura hori

Lurrazala

Lurraren kanpoaldeko geruza gehienbat harriz osatuta dago. geruza mehea da

Mantua

Lurrazalaren azpiko gerusa da. Oso tenperatura altua dago, harriak urtu egiten dira eta magma sortzen dute.Sumendiak eta lurrikarak mantuan sortzen dira.

Kanpo-nukleoa

Mantuaren azpiko geruza burdina likidoz osaturik dago.

Barne -nukleoa

Lurraren barruko gunea. Tenperatura 7.500 ºC tik gorakoa izan daiteke , baina bertako presio itzelengantik metal solidoz eratuta dago.

Lurrazala eta mantua goialde solidoena hartzen dituen geruza zurrunari litosfera deritzo eta litosferaren azpian urtzen hasitako errokek eratzen duten mantuko zonari, berriz astenosfera . Litozfera hainbat plakatan zatituta dago , eta plaka horiek astenosferaren gainean flotatu eta laban egiten dute. Horren ondorioz mugitzen dira kontinente zatiak.

HARRIAK

Harkaitzaren materia solido eta gogorrari harria esaten zaio.
Harriak mineral izeneko material edo sustantzia batzuez osaturik daude.

LURRAREN ITXURALDAKETA: INDAR GEOLOGIKOAK.

Indar geologikoek lurraren itxura aldatzen dute.
Indar geologikoak bi eratakoak izan daiteke.

1) Barneko eragileak
Lur barnean sortzen dira : lurrikarak, tolesturak, sumendiak...

2) Kanpoko eragileak
Lurrazalean higadura (erosioa) sortzen dute:; haizea, itsasoa, glaziarrak..
               

                                                       BARNEKO ERAGILEAK


TOLESTURAK ETA FAILAK

Mendikateak lur barneko indarren eraginez bi plaka kontinentalaren artean gertatutako talkaren ondorioz sortzen dira. Hau da , palkek talka egin , eta lurra goratu egiten da eta mendikateak sortu. Talka horien eraginez sortzen dira lurrazalako tolesdurak eta hautsurak (failak) ere. Batzuetan , talka horiek hausturak sortzen ditu lurrazalean; beste batzuetan ordea geruzek ez dute lurrazala hausten, tolestu egiten dira eta muinoen edo mendikateen forma hartzen dute. Munduko mendikaterik altuena (Himalaia , Asian; andeak ,hego Amerikan, Mendi harritzuak , ipar amerikan; alpeak , europan) tolestuaren ondorioz sortuak dira.
Lehen esan bezala geruzak ez dira beti tolesten. Zenbaitetan, arrokak luzatu edo kurbatu egiten dira talkan sortutako indarren eraginez eta puntu ahueltatik hautsi edo banatu egiten dira. Haustura horiei faila deritze.

SUMENDIAK

Lurraren barnetaldetik datozen magma eta gasak kanporatzen diren lurrazaleko irikiguneari deritzen zaio sumendia eta baita irekigune horretatik kanporatutako materialen metaketaz sortutako tontor edo mendiari ere. Mantutako magma litosferako zirrikituetatik gora igo eta kanpora irteten denean gertatzen dira sumendien erupzioak. Lurrazalako zirrikituari edo magmak egindako bideari sumendiaren tximinia deritzo eta tximinia horren ahoari kraterra






LURRIKARAK EDO SEISMOAK


Lurraren barnealde bat-batean askatutako energiaren ondorioz lurrazalean gertatzen diren dardara edo astinduak dira lurrikarak edo seismoak. Lurrazaleko bi bloque edo eremuaren arteko talken edo lekualdatzeen eraginez sortzen dira.
Lurrikaretan askatutako energía lurrazalera hedatzen da, norabide guztietan, uhin sismiko eran.
Lurrikara sortu den toki edo fokuari hipozentrua (barneko gunea) esaten zaio.
Hipozentrutik hurbilen den lurzoruko puntuari berriz, epizentrua (goiko gunea) esaten zaio. Lurrikara batzuk sumatu ere ez dira egiten ; beste batzuk, sumatzen diren arren, ez dute kalterik egiten.  Sumendiak ugariak diren lekuetan, naíz gertatzen dira lurrikarak oso bortitzak gainera.

ITSASIKARAK ETA TSUNAMIAK

Lurrikarak itsaspean ere gerta daitezke, itsasikara deitzen zaie halakoetan eta tsunami izenez  olatu izugarriak sortzen dituzte. Tsunamiak itsasertzeko lurrak  urez estali eta kalte haundia egiten dituzte.

SISMOGRAFOA
Lurrikarak edo seismoak  sismógrafo deritzen tresna berezi batzuen bidez erregistratzen dira.


LURRIKAREN ONDORIOAK, RICHTER ESKALAREN ARABERA

Lurrikararen bortiztasuna zehazteko , lurrikara-eskalak kontuan hartzen dira eskalariak erabiliena Ritcher-ena da. Eta lurrikararen energía neurtzen du. Sismologoek Mercalli eskala ere erabiltzen dute.

3,5 arteko lurrikara: ia ez da nabaritzen
3,5- 4,5 lurrikarak: nabaritzen da baina ez du kalterik eragiten
5,5 -6,0  lurrikarak: kalte arinak eragiten ditu
6,1- 6,9 lurrikarak: kalte larriak eragiten ditu
7,0-7,9 lurrikarak: lurrikarak  haundiak eta kalte oso handiak
8,0 tik gora: suntsidura handiak eragiten ditu

KANPOKO ERAGILEAK

Eguratseko fenomenoek (euria , haizea, elurra)lurrazalaren itxura aldatzen dute (higadura sortzen dute) bizidunek ere (gizakiak eta animaliak) lurrazalaren itxura aldatzen dute. Hauek guztiak, eguratzeko fenomenoak eta bizidunak kanpoko eragileak dira.

HAIZEA

Haizeak materialak toki batetik bestera eramaten ditu. Haizeak haitzak (harri handia)  karraskatzen ditu (hausten ditu, birrintzen ditu) ; horrela mendietan forma bitxiak sortzen dira. 

ITSASOA

Itsasoko ura higadura sortzen dute. kostaldearen itxura aldatzen du. Olatuek kostaldeko haitzak higatzen dituzte. Urteak pasa ahala itsasoa gero era barruago sartzen da.


IBAIA

Ibaiak higadura -eragile garratzitsuak dira. Ibaiko urak aurreko materialak higatu eta pilatu egiten du eta apurka apurka, arroaren erliebea aldatzen du.


Ibaiak iturburutik itsasoratu egiten duen bideri ibilgua deritzo. Hiru zati bereizten dira ibilbide horretan

goi ibilgua, erdi ibilgua, behe ibilgua


GLAZIARRAK

Lehorreko izotz-masa higikorra dira.elurra inoiz desagertzen  ez den eremuetan baino ez dira sortzen.Glaziar guztien izotz – masa  %99Antlantikan eta groenlandian dago pilatuta.
Glaziarretako  izotza poliki poliki mugitzen da,eta,arroaren hondoa eta alboak higatzen dituzte.Materialak garraitu eta sedimentatu egiten  ditu;materialak sedimentatzen diren gunean,morrenak sortzen dira.Glaziarrek ere haranak sortzen dituzte,baina U formakoa haranak.
Hiru glaziar mota bereizten dira
1.       Glaziar kontinentalak edo inlandsis: eskualde polarretan sortzen direnak.  Glaziar horiek, itsasora heltzean , zatitu egiten dira, iceberg deritzen izotz- blokeak sortzen dira.


2.       Mendi-edo harán- glaziarrak


3.       Mendi-oineko glaziarrak
Lautadetara heltzen direnean eratzen dituzten abaniko-formako eremu zabalak dira


LURPEKO URAK

Lurrazalera erortzen den ura (euria elurra) lur iragazkorretan sakorenaino barneratzen da. Iragaztea eragotziko dion gerusa iragazgaitz bat topatu arte. Geruza iragazkorraren eta iragazgaitzaren artean aintzira edo urtegi moduko bat eraztuz pila daitezke. Ur horrek irteera bat aurkitzen duenean berriro lurrazalera gainera ateratzen da.

HAITZULOAK

Haitzuloak hainbat eratara sortzen dira: ura edo haizea , edo biak eragiten duten igaduraren ondorioz . Oro har, lurpeko urek dute zerikusi nabariena. Urak harria iragaitza topatu beharrean beste era bateko harriak topatzen dituenenan lurrazalan deskonposatu egiten da. Eta haitzak pitzatu egiten dira. Pitzatu txiki horiei milaka urteeren buruan koba izugarriak bihur daiteke.






                                 


  • Digg
  • Del.icio.us
  • StumbleUpon
  • Reddit
  • RSS

KONTINENTEEN JITOAREN TEORIA



Orain duela 225 miloi urte, kontinente guztiak elkarturik zeuden, super kontinente erraldoi bat osatuz, PANGEA. Kontinente handi horren inguruan ozeano ikaragarri bat hedatzen zen , PANTALASA.

Duela 150 miloi urte , pangearen zatitzea hasi zen, batetik LAURASIA iparraldean eta GONDWANA hegoaldean.

Dinosaurioak desagertu zirenetik duela 65 miloi urte, lurrak gaur egun duen itxuraren antzekoa zeukan. Dena den, baziren ezberdintasunak, india oraindik Asiari lotu gabeko uhartea zen.

Hasierako kontinente bakar hartatik bereizi ziren gaurkoak, kontinente hura banandu eta zatiak elkarrengandik urrundu zirenean.
Kontinenteek mugitzen dute

  • Digg
  • Del.icio.us
  • StumbleUpon
  • Reddit
  • RSS

ELIKA KATE

ELIKA-KATE


Ekosisistema bateko bizidunen artean sortzen diren harremanen artean garrantzitsuena elikadura-harremana da. Landareak izan ezik,gainerako bizidun gutiok beste zenbat bizidun janez elikatzen gara  maila  bateko  bizidunak  jaten  dituzte elikatzeko. Bizidunen arteko elikadura-harremanari elika-katea da.

ELIKA-KATEAREN MAILA TROPIKOAK

Ekoisleak:elika-katearen oinarrizko mailetan dade.Elikadura auototrofoa duten, hau da beren kabuz sortu dituzte mantenugaiak. Landareak eta belarra dira maila horretakoak

Lehen mailako kontsumitzaileak: (belarjaleak) ekoizleez elikatzen direnak, hau da, belarrez eta landareez.

Bigarren maila kontsumitzaileak(haragijaleak) animalia belarjaleez  elikatzen dira, lehengo kontsumitzaileak jaten dituzte.

Hirugarren mailako kontsumitzaileak:(haragijaleak)hauek ere haragijaleak dira,baina haragiaz elikatzen diren animaliak jaten dituzte, hau da, bigarren mailako kontsumitzaileak.

 Deskonposatzaileak:  bzidunen deskonposizioan (usteltze-prosesuan)laguntzen dute eta deskonposatutako materia horretaz elikatzen dira . Horri esker, bizidun horien hondakinetako elikagaiak berriro ere lurrera itzultzen dira eta ekoizleek elikatzeko behar duten materia bihurtzen dira.



  • Digg
  • Del.icio.us
  • StumbleUpon
  • Reddit
  • RSS