RSS

 NAHASTEEN BEREIZTE METODOAK
Utzi nahastea (ur arrea) biltegi edo urtegi batean denbora batez, eta osagai solidoak (astunak) hondora joaten dira. Bereizte metodo horri dekantazioa deitzen zaio.Nahaste oso heterogeneoa sortzen dugu: plastikozko ontziak, burdinazko materialak eskuratzeko.Metodo horri magnetismo deitzen zaio. Hainbat plastiko mota berriro erabilgarria da (urtzea) erabiltzen da kasu honetan nahasteko osagaiak bereizteko. Ur gaziko iturri batetikgatza egin izan dute ia bi mila urtean. Nahastea eremu zabaletan isurtzen da, eta lurrunduz doan neurrian gatza sortzen da.
MATERIAREN PROPIETATEAK
Tamaina definitu duen edozein zatiari  gorputz deitzen zaio zientzian. Gorputz guztiek badituztela hainbat propietate komun eta beste propietate batzuk ere. Propietate orokorren artean hiru garrantzitsu: sartezintaisuna, masa eta bolumena. Propietate bereziak, gogortasuna, elastikotasuna, biskositatea edo likatasuna, hauskortasuna, erregaitasuna,disolbagarritasuna, eroankortasuna, harikortasuna, xaflagarritasuna.
MATERIAREN PROPIETATE OROKORRAK
Materiak baditu berezko hainbat propietate orokor. edozein gorputz berotzen dugunean, dilatatu egiten da, hau da, luzatu. Propietate horri dilatazioa deitzen zaio. Gorputz bat laku batean dagoenean, une eta leku berean ezin daiteke beste bat han egon, materiaren propietate horri sartezintasun deitzen zaio.Masa adierazten digu gorputzak duen materia kantitatea: zenbat eta materia dagoen gorputz horretan. Balantza erabiltzen da neurketak egiteko.
Bolumenak adierazten digu gorputzak zenbat leku okupatzen duen espazioan. Neurtzeko hainbat tresna erabiltzen dira.





MATERIAREN PROPIETATE BEREZIAK
Materia mota guztiek berezkoak dituztenak dira, baina materia mota bakoitzak izaten ditu beste propietate batzuk materia mota hori den bezalakoa egiten duena.

Gogortasuna

Zientzian gogortasuna deitzen zaio gorputz batek beste bati arrastoa egiteko duen gaitasuna.Burdinak egurrari arrastoa egiten dio, beira-ertz batek burdina,diamanteak beirari;diamantea beira baino gogorragoa da, beira burdina baino gogorragoa, burdina egurra baino gogorragoa. Eta aurkako propietateari biguntasuna deitzen zaio.

Elastikotasuna eta plastikotasuna

Elastikotasuna deitzen zaio materiak hasieran zuen forma berriro eskuratzeko duen gaitasuna edo propietateari.Aurkako propietateari plastikotasuna deitzen zaio.Gorputz oso plastikoak erraz aldatzen dute forma, eta ez dute lehengo forma berriro eskuratzen.

biskositatea edo likatasuna

Fluidoetan(likidoetan) bakarrik gertatzen da, hodietatik eta ontzietatik azkar isurtzeko gaitasunari jariokortasuna edo fluidotasuna deitzen zaio eta aurkako propietateari bizkositatea edo likatasuna.
Hauskortasuna

Gorputz bat zatietan apurtzeko duen propietateari deitzen zaio hauskortasuna .Aurkako propietateari zailtasuna edo tenazitatea deitzen zaio.

Disolbagarritasuna
Materiak disolbatzen duen gaiztasunari disolbagarritasuna deitzen zaio.

Materiaren beste hainbat propietate berezi

Substantzia erregaiak erregaitasuna propietate hori ez erregaitza. Harikortasuna,xaflagarritasuna
beroa edo elektrizitatea oso erraz garraiatzen edo eroaten duten materiala arinkortasuna dute.

MATERIAREN EGOERA
Gure hurbilean dugun materiak hiru aspektu izan ohi ditu: solidoa,likidoa edo gasa. Egoera solidoan dauden gorputzek masa dute, forma egonkorra eta presioa eraginez aldatzen ez den bolumena.Egoera likidoan dauden gorputzek masa izaten dute, forma aldakorra eta presioa eraginez ez den bolumena.Gas egoera dauden gorputzek masa dute, forma aldakorra eta presioa eraginez bolumena aldatzen zaie.Jo dezagun materia guztia partikula txiki ikusezinez osatuta dagoela. Egoera solidoan partikula txiki horiek ordenatuta eta elkarrengatik nahiko hurbil daude.Egoera likidoan partikula txiki horiek elkarrengandik ez daude solidoetan bezain hurbil eta gainera, ez daude ordenatuta.Gas egoeran partikula txiki horiek solidoetan eta likidoetan baino urrunago daude elkarrengatik: ez daude batere hurbil.Gainera, partikula horien desordena oso nabarmena da.Unibertsoan materia beste egoera batzuetan ere aurki daiteke . Unibertsoko egoera berezi horietako ezagunena plasma da.
MATERIA

Gure inguruan dagoen guztia materiaz osatuta dago.Masa duen guztian lekua okupatzen duen edozer da materia.


ELIKADURA EDO NUTRIZIO FUNTZIOA

Bizidun guztiok behar ditugu mantenugaiak lortzen ditugu bfuntzio honen bidez. Landareek, adibidez, inguruneko gai ez-organoa (ez bizia) kimikoki eraldatuz eta arnasketaren eta iraizketaren bidez lortzen dituzte mantenugaiak. Elikadura mota horri autotrofo deritze. Animaliek, berriz, beste bizidunak irentsi eta digeritzen dituzte, horretarako arnas aparatua, iraitz aparatua eta zirkulazio aparatua erabiliz. Elikadura mota horri heterotrofo deritzo, hau da, bizidunek beste bizidunen bidez lortzen dituzte elikatzeko gai organikoak.

ELIKA KATEA
Ekosistema bateko bizidunen artean sortzen diren harremanen artean garrantzitsuena elikadura- harremana da.Bizidunek elikatzeko duten moduaren arabera, maila trofikoetan. Maila horiek kate baten antzera lotuta daude, maila bateko bizidunek beste maila bateko bizidunak jaten dituzte elikatzeko. Bizidunen arteko elikadura- harremanari elika-kate deritzo.
DISOLUZIOA

nahaste homogeneoen artean badira erabat bitxiak diren batzuk: DISOLUZIOAK. Gatza eta uraren nahastea disoluzio bat da, disolbatzen den SOLUTU eta disolbatzen duen likidoari DISOLBATZAILEA. Ura disolbatzailea izango da eta gatza solutua. Disoluzio bateko solutua solidoa bada, LURRUNTZEA edota KRISTALIZAZIOA erabiltzen dira osagai solidoa nahastetik bereizteko.

MATERIAREN ALDAKETA KIMIKOAK


Aldaketa kimikoen eraginez subtantziaren izaera aldatu egiten da; hau da: ALDAKETA FISIKOETAN nahasteetako OSAGAIAK BERRESKURATU genitzakeen, ALDAKETA KIMIKOETAN hori ezinezkoa da.

  • Digg
  • Del.icio.us
  • StumbleUpon
  • Reddit
  • RSS

ENERGIA BERRIZTEGARRIA 

Energia berriztagarria iturri naturaletatik sortzen den energia mota da. Energia berriztagarriak asko dira, eta horien artetik gizakiarentzat garrantzitsuenak hauek dira: eguzki-energiahaizeaeuria, itsasaldiak eta bero geotermikoa. Iturri natural hauek, gizakiaren denboraren eskalan agortezinak dira. Ingurumenaren degradazioa, garapen-bidean dauden herrialdeen eta herrialde garatuen arteko desoreka energetikoa eta erregaien aniztasuna, energia berriztagarrien garapena bultzatu duten faktoreak dira.
ENERGIA BERRIZTAGARRI MOTA

  • Eguzki-energia: eguzkitik Lurrera erradiazio elektromagnetiko itxuran iristen den energia mota da. Eguzkia energi iturri agortezina eta berriztagarria da, eta energia termikoa edo elektrizitatea sortzeko erabiltzen da batez ere.
  • Energia eolikoa: haizea erabiliz lortzen den energia da, hau da, aire korronteek sortutako energia zinetikoa erabiliz.
  • Biomasa: Azken urteetan biomasa hitza energia-iturri alternatibo bat adierazteko hasi da erabiltzen. Kasu honetan, erregai modura edo ekoizpen industrialerako erabil daitekeen material biologikoari deitzen zaio biomasa.
  • Energia hidraulikoa: Ibaietako ura da energia honen sortzailea. Ura urtegi batean bilduko da, eta gero, altuera handi batetik erortzen utziko da turbina baten gainera, eta turbina horrek, jiratzean, elektrizitatea sortuko du. Zentral hidraulikoak jartzeko lekurik aproposenak presetako ur-jauziak dira.
  • Itsas energia: Energia lortzeko balio duten hiru itsas fenomeno daude: olatuak, itsasaldiak eta sakontasunaren araberako tenperatura-aldaketak. Hiru fenomeno hauek,elektrizitatea sortzeko erabiltzen dira. Itsas-zentralak soilik itsasaldiak asko mugitzen diren tokietan daude.
  • Energia geotermikoa: Energia geotermikoa (grezierazko geo, "Lurra" eta thermos, "beroa") lur barneko beroaz baliatuz lortzen den energia da. Energia geotermikoa bi modutara erabil daiteke, beroaren jatorriaren funtzioan eta lurzoruaren masa handiak metaturiko beroa aprobetxatuz.
ENERGIA EZ BERRIZTAGARRIA




Energia ez berriztagarriak gizakiok erabiltzen ditugun heinean agortu egiten direnak dira. Beraz amaitu egin ahal dira, eta behin amaituz gero ezin dira berriro lortu. Energia berriztagarriaren guztiz kontrakoa da. Energia mota honek, kantitate finko batean naturan aurkitzen diren energia iturriei erreferentzia egiten dio. Gainera, energia iturri hauek agortzen direnean, ezin dira ordezkatu, horretarako baliagarria den produkzio sistemarik existitzen ez delako.



Bi mota bereizten dira:
  • Erregai fosilak: Hauen artean ikatza, petrolioa eta gas naturala aurkitzen dira. Erregai fosilak zuzenean erre daitezke beroa eta mugimendua lortzeko motoretan, berogailuetan, galdaratan… Hauek elektrizitatea sortzeko ere zentral termikoetan erabili daitezke.
  • Erregai nuklearrak: Hauen artean plutonioa eta uranioa aurki ditzakegu. Elementu kimiko hauek energia sortu dezakete fisio nuklearraren bidez. Energia nuklearra zentral nuklearretan energia sortzeko erabiltzen da.

  • Digg
  • Del.icio.us
  • StumbleUpon
  • Reddit
  • RSS

MATERIA ETA PROPIETATEAK

  • Materia: masa eta bolumena hartzen duen guztia da.
  • Masa: gorputz batek duen materia kantitatea da.
  • Bolumena:gorputz batek hartzen duen espazioa da.

  1. PROPIETATE BEREIZGARRIAK

  • Propietate bereizgarriak esker subtantzia ezberdinen arteko diferentzia egin daiteke.
  • Tenperatura: termometroen bidez neurtzen da.
  • Dentsitatea: masa eta hartzen duen bolumenaren erteko erlazioa da.

  1. MATERIAN GERTZEN DIREN ALDAKETAK

  • Aldaketa fisikoak: materiaren konposizioak berdin jarraitzen du.
  • Aldaketa kimikoak: materiaren konposizioa aldatu egiten da.
  • Oxidazioa:oxigenoaren eraginez, subtantzia bat beste substantzia batean bihurtzen da.
  • Errekuntza: objektu bat erre egiten da.
  • Hartzidura: mikroorganismoek, materia eldatu egitem da.


  1. MATERIAREN EGOERAK 

  • Temperatura igotzea edo jaistean, materiaren egera aldatu egiten da.
  • Hiru egoera daude :
  • SOLIDOA:bolumena eta forma finkoa du,gogorrak eta elastikoak dira.
  • LIKIDOA:forma aldatzen du eta bolumena finkoa du.
  • GASEOSOA:forma eta bolumena aldatzen du.
                                      GASA
       
     KONDENTSAZIOA                               LURRUNTZE


                                        LIKIDOA

SOLIDOTZEA                                           URTZEA


                                    SOLIDOA



  1. NAHASTURAK


  • Entsalada egiten dugunean, nahastura bat egiten ari gara.
  • Entzaladari botatzen diogu jakin bakoitza osagai deritzo.
                                      NAHASTURA

NAHASTE                                              NAHASTE
HETEROGENEOAK                              HOMOGENEOAK

                                                               
               


Osagaiak desberdinduta                                                                                                                                                             Osagaiak desberdindu gabe

  1. MATERIA
  • Materia ikusi, dastatu eta ukitzen da.Materiak espazioa okupatzen du eta pisua du.
  • Bi motako materialak daude: jatorri nahaturaleko materiala eta jatorri eraldatuko materiala.
                                       JATORRIA

NATURALA                                      ERALDATUA



BERRIZTAGARRIA

BERRIZTAEZINA



MATERIAREN EZAUGARRIAK



  • BOLUMENA: materiak hartzen duen espazioa da.
  • MASA: gorputzak duen materia kantitatea da.
  • DENTSITATEA: masaren eta bolumenaren arteko erlazioa.
 NAHASTU
  • Bi gai edo gehiago elkarrekin nahastu edo disolbatu daitezke:
  • NAHASKETA: gai desberdinez osaturik.Adibidez paella.
  • DISOLUZIOA: gai bat edo gehiago likidoarekin nahasturik.





                                 
                                











  • Digg
  • Del.icio.us
  • StumbleUpon
  • Reddit
  • RSS